Marek Misztal Za: Misztal M., Formy rządzenia na Śląsku 1945-1950, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 9/00. Rok 1945 otwierał w dziejach Polski i Śląska nowy rozdział. Na terenach odzyskanych szybkie stworzenie aparatu państwowego stało się jednym z kluczowych zadań. W związku z tym jednak rodziło się kilka zasadniczych pytań. Po pierwsze, jak będzie przebiegał podział administracyjny Śląska i w jakim stopniu uwzględni on aspiracje społeczności lokalnych, przede wszystkim mieszkańców Śląska Opolskiego? Po drugie, jakie kompetencje otrzymają organy władzy terenowej, czyli jakie będzie państwo polskie: centralistyczne zarządzane, czy zdecentralizowane? Po trzecie wreszcie, jak szybko dojdzie do pełnej unifikacji aparatu administracyjnego Śląska z resztą kraju? Jak się okazało odpowiedzi na postawione pytania miały przynieść wydarzenia z lat 1945-1950. Administrację na ziemiach północnych i zachodnich Polski powojennej uruchamiały grupy operacyjne pełnomocników rządu. Całe terytorium „ziem odzyskanych” podzielono na cztery okręgi administracyjne: Mazurskie, Pomorze Zachodnie, Śląsk Dolny i Śląsk Opolski. Okręgi te dzieliły się na obwody administracyjne, odpowiadające na ogół dawnym powiatom niemieckim. Na czele okręgów administracyjnych stali okręgowi pełnomocnicy rządu. Na szczeblu centralnym sprawami ziem zachodnich, początkowo zajmowało się Biuro Ziem Zachodnich. Wkrótce zastąpiono je urzędem Ministra Administracji Publicznej, jako Pełnomocnika Generalnego dla Ziem Odzyskanych. Ostatnią fazą tych przekształceń było powstanie Ministerstwa Ziem Odzyskanych. Był to naczelny organ państwowy zajmujący się odtąd problematyką polskich ziem zachodnich i północnych. Głównym zadaniem Ministerstwa Ziem Odzyskanych było zasiedlenie i zorganizowanie przejętych ziem oraz ich pełna integracja z pozostałą częścią Polski. Zgodnie z obowiązującym wówczas prawem organami samorządu terytorialnego w zakresie planowania działalności publicznej oraz kontroli nad organami wykonawczymi były rady narodowe, na poziomie gmin wiejskich i miejskich, powiatów oraz województw. Ich ciałami wykonawczymi były zarządy gmin, miast oraz wydziały powiatów i województw. Obok administracji samorządowej – wojewódzkiej i powiatowej powoływani byli odpowiednio: wojewodowie i starostowie (jednocześnie przewodniczący wydziałów na swoich szczeblach), mający do pomocy w wykonywaniu swych zadań urzędy wojewódzkie i starostwa. Funkcje administracji ogólnej na szczeblu gminy pełnili wójtowie, burmistrzowie i prezydenci, podlegający hierarchicznie administracji rządowej. Można więc mówić o dwóch pionach administracji terenowej w Polsce w latach 1944-1950: rządowym i samorządowym.. Obok tych dwóch pionów istniały w terenie organy administracji rządowej niezespolonej, np. organy administracji szkolnej, czy wojskowej. Konstrukcja administracji terenowej oraz kompetencje wszystkich trzech pionów w dużej mierze opierała się o wzorce przedwojenne. Jak się okazało organizacja samorządu na ziemiach zachodnich następowała wolniej niż pozostałej części kraju i przypadła na lata 1946 - 1949. Po krótkim okresie funkcjonowania okręgów administracyjnych, na Śląsku utworzono dwa województwa: wrocławskie, które odpowiadało przedwojennej prowincji dolnośląskiej i śląsko-dąbrowskie (dawna prowincja górnośląska, przedwojenne, polskie województwo śląskie i Zagłębie Dąbrowskie). W 1950 roku nastąpiła korekta siatki administracyjnej na Śląsku. Na jego terytorium utworzono trzy województwa: opolskie, wrocławskie i katowickie (od 1953 roku stalinogrodzkie). Ciekawostką jest to, że także opolskie mogło stać się stalinogrodzkiem. Wynika to z przemówienia jakie wygłosił w Sejmie PRL, dnia 27 kwietnia 1953 roku Gustaw Morcinek: „Dlaczegóż Katowice, czemu nie Bytom, nie Gliwice lub Opole? Przecież Katowice obok Nowej Huty i Gdyni są najmłodszymi miastami Polski. Katowice stały się w okresie międzywojennym stolicą Śląska.[...]tu Ślązak witał zwycięskie wojska towarzysza Stalina. Nic też dziwnego, że Ślązak, chowając w swym sercu głęboką wdzięczność dla towarzysza Stalina, to wspaniałe, bohaterskie miasto pragnął przemianować na Stalinogród”. Chce się powiedzieć: „Dobrze, że nie Opole”. Do obszaru województwa opolskiego włączono wówczas następujące powiaty: brzeski a miastem Brzegiem, głubczycki, grodkowski, kluczborski, kozielski, namysłowski, niemodliński, nyski z miastem Nysą, oleski, opolski z miastem Opolem, prudnicki, raciborski z miastem Raciborzem, i strzelecki. Rok 1950 jest symboliczny nie tylko ze względu na pojawienie się województwa opolskiego. Od tego roku historia rad narodowych nie jest już historią samorządu terytorialnego, ale historią administracji. Wydana 20 marca 1950 roku ustawa o terenowych organach jednolitej władzy państwowej zrywa z dotychczasową koncepcją ustroju organów terenowych. Ustawa ta przydała radzie narodowej organ wykonawczy i zarządzający o nazwie prezydium. Przejęło ono wszystkie funkcje wykonawcze władz państwowej, na podległym sobie terenie, z czasem przejmując także funkcje rady. Zmiany te nie wpłynęły jednak na wielkość gmin. Uczyniła to dopiero reforma 1954 roku.